ราชวงศ์จีน อาจจะไม่ได้แบ่งได้เป๊ะ ๆ เหมือนที่เราว่ากันมา มันอาจจะมีรายละเอียดปลีกย่อยอยู่ในทฤษฎีอาดัม สมิธที่เราบอกว่าเป็นต้นรากความคิดด้านเศรษฐศาสตร์ก็ได้ ฯลฯ

นี่รู้สึกว่าคนที่เข้าใจว่าประวัติศาสตร์กับการคิดเป็นคนละเรื่องกันคือมองประวัติศาสตร์เป็น podcast มากเลย คือมองว่าจำก็จบ แต่แม้แต่วิธีการเล่าประวัติศาสตร์ มันยังมีประเด็นเลยว่าคนเลือกเล่าจาก plot แบบไหน ด้วยคุณค่าแบบไหน

คือจริง ๆ นี่คิดว่า เวลาเราเรียนในห้องเรียน แล้วจำเนื้อหามา เราไม่ค่อยคิดกันว่า เนื้อหาที่เราจำมามันผ่านการวิเคราะห์ตีความหลักฐานมาแล้วรอบหนึ่ง ถึงตกมาถึงมือคนเรียน เช่น ไปบอกว่า นักคิดตะวันตกมีความคิดแบบนี้ ๆๆ ยุคนั้นเป็นจุดเริ่มต้นของอันนั้น ๆๆๆ แต่ถ้าเกิดเราได้อ่านหลักฐานที่เขาอ้างอิงมา หรือลองค้นคว้าหาหลักฐานอื่นเปรียบเทียบ มันอาจจะไม่ได้ ’จริง‘ อย่างที่เขาว่ามาก็ได้

กับไข่ที่ตั้งใจจะให้เป็นไข่ลวกแต่ล้มเหลวอีกแล้ว มันต้องปิดไฟต้มจริงๆ สินะ